सुरेन्द्र पौडेल, काठमाडौं, साउन २३- केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सिआइबी) स्रोतका अनुसार वार्षिक झन्डै २२ हजार बंगलादेशी नागरिक नेपाली राहदानीमा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट विदेशिने गरेका छन्। अधिकांश बंगलादेशी खाडी राष्ट्रमा काम गर्न नेपाली राहदानी र नेपालको बाटो हुँदै जाने गरेको अनुसन्धानमा भेटिएको छ।
• नेपाली राहदानीमा तिब्बती शरणार्थीलाई विदेश पठाउने गिरोहसँग सम्बन्ध रहेको भन्दै प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोले अध्यागमन अधिकृत घनश्याम गौतमलाई बुधबार पक्राउ गर्यो। साउन १० मा नेपाली राहदानीसहित पक्राउ परेका दुई तिब्बती शरणार्थीलाई अमेरिका पठाउन खोज्ने छिरिङ टासी गुरुङको बयानका आधारमा गौतम अनुसन्धानमा तानिएका हुन्। उनले 'प्रतिव्यक्ति २५ हजार रुपैयाँमा तिब्बती शरणार्थीलाई विमानस्थल कटाउने जिम्मा लिने गरेको' गुरुङको बयान छ।
• वैशाख अन्तिम साता अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलस्थित अध्यागमनका पाँच कर्मचारीमाथि राहदानी हेरफेर गरेको आरोपमा विशेष अदालतमा मुद्धा दायर गर्यो। सभासदद्वय गायत्री साह र बिपी यादवको राहदानीमा फोटो परिवर्तन (पिसी) गरी अबुधावी पुगेका पृथ्वी छन्त्याल र सीता साहलाई अध्यागमन पार गर्न सघाएको आरोपमा पाँच कर्मचारी भूमिनन्द भण्डारी, श्यामबाबु भण्डारी, देवीदत्त खत्री, खडानन्द ढकाल र इन्द्र सुनुवारविरुद्ध मुद्धा दायर गरिएको हो।
• वैशाख पहिलो साता नेपाली राहदानीमा भारतको मधुवानी जिल्ला खजौली ग्राम- ३ का २१ वर्षे डुमो मण्डल कतार पुगे। उनले धनुषा, उमाप्रेमपुर- ७ का २१ वर्षे गंगरु मुखियाको नाममा रहेको ४७९६२९० नम्बरको राहदानी प्रयोग गरेका थिए। ती भारतीय नागरिकले 'नेपाली एजेन्टलाई १ लाख ३५ हजार रुपैयाँ बुझाएर त्रिभुवन विमानस्थलबाट उडेको' बयान दिए। यसको ठिक एक साताअघि एक बंगलादेशी नागरिक नेपाली राहदानीमा कतारको दोहामा पक्राउ परेका थिए।
• दुई साताअघि कुवेतस्थित नेपाली दूतावासले 'मृत्यु भएका ६ नेपाली कामदारको वास्तविक पहिचान खुल्न नसक्दा लास नेपाल पठाउन कठिनाइ भएको' सूचना प्रकाशित गरेको थियो। सूचनामा मृत भनिएका ६ मध्ये म्याग्दी, बाबियाचौर-५ की शान्ति दर्जीले गत साता गाविस कार्यालय गएर आफू जीवितै भएको लिखित दाबी गरिन्। उनको नाममा जारी भएको २७२१७२१ नम्बरको राहदानी कुवेतमा भेटिएको थियो। उनले कुवेत जान आफ्नो राहदानी एकजना दलाललाई बुझाएको र फिर्ता नपाएको स्विकारिन्। उनको राहदानी 'पिसी भएको' जिल्ला प्रशासन कार्यालयको ठहर छ।
नेपाली राहदानी दुरुपयोग गरी 'मानव तस्करी' गरिएका केही उदाहरण हुन् यी।
धेरै नेपालीको अझै हस्तलिखित राहदानी भएकाले सक्कली हो/होइन जाँच्न समस्या छ। मानव तस्करीमा संलग्नहरूले यसैको फाइदा उठाइरहेका छन्। यसमा केही अध्यागमन कर्मचारीको पनि सहयोग छ।
अरू देशमा सामान्य अन्तर्राष्ट्रिय उडान भर्ने विमानस्थलमा समेत एमआरपी र हस्तलिखित राहदानी जाँच्ने मेसिन हुन्छ। नेपालको एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा भने हस्तलिखितका हकमा यस्तो सुविधा छैन।
अध्यागमन विभागले २०६६ साउनमा झन्डै ८५ लाख रुपैयाँ खर्चेर हस्तलिखित राहदानी 'रिड गर्ने' मेसिन (भिएससी-६०००) युरोपबाट ल्याएको थियो। विमानस्थलको अध्यागमन कार्यालयमा राख्ने भनी ल्याइएको त्यो मेसिन कर्मचारीहरूले जडानै गर्न दिएनन्। कर्मचारी दबाब थेग्न नसकेर विभागले आफ्नै कार्यालयमा राख्यो।
विभागका केही कर्मचारीले गत वर्ष उक्त मेसिन विमानस्थलमै राख्नुपर्ने कुरा उठाए। तर, विमानस्थल अध्यागमनका केही कर्मचारी आफ्नो पहिलेको अडानबाट टसमस भएनन्। विभागले पनि हस्तक्षेप गर्नुको सट्टा चुपचाप मेसिन कार्यालयमै थन्क्याएर राखेको छ।
'विमानस्थलमै मेसिन जडान गरिएको भए शंका लागेका हस्तलिखित राहदानी सक्कली हो/होइन तुरुन्तै पत्ता लगाउन सकिन्थ्यो,' अध्यागमनका एक कर्मचारीले भने।
मेसिनले पढ्ने राहदानी (एमआरपी) जाँच्न भने आगमन र प्रस्थानमा १०/१० गरी २० वटा मेसिन राखिएका छन्, जसले राहदानीको सम्पूर्ण सूचना तत्कालै कम्प्युटर स्त्रि्कनमा देखाइहाल्छ। नक्कली बारकोड प्रयोग गरिएको भए पनि तुरुन्तै पत्ता लाग्छ।
'हस्तलिखित राहदानीवाहकलाई यो प्रविधिले समात्न सक्दैन,' ती अध्यागमन कर्मचारीले भने, 'यसैको फाइदा मानव तस्करहरूले उठाइरहेका छन्।'
उनका अनुसार हस्तलिखित राहदानीवाहकको हकमा कति नम्बरको पासपोर्टमा कुन देश गएको भन्ने जानकारीमात्र कम्प्युटरमा राखिन्छ। त्यो पनि विमानस्थलमा उत्तिखेरै राख्न भ्याइँदैन। यात्रुले भरेको कार्ड पर्यटन मन्त्रालय पठाएर सूचना 'इन्ट्री' गराउन कम्तीमा एक साता लाग्छ।
अध्यागमन विभागका एक पूर्वमहानिर्देशकका अनुसार हस्तलिखित राहदानी जाँच्ने मेसिन विमानस्थलमा नराख्दा राहदानी दुरुपयोग गर्ने गिरोहलाई सहायता पुगेको छ। यो गिरोहमा अध्यागमन, राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग, नेपाल प्रहरी, परराष्ट्र मन्त्रालयका केही कर्मचारीको मिलेमतो रहेको उनको ठहर छ।
'यो गिरोह यति सक्रिय छ, विमानस्थलमा कति बेला कुन पावर सर्किट बिगारे अध्यागमनको कुन काउन्टरमा बत्ती बल्दैन भन्नेसम्म जानकारी राख्छ,' उनले कार्यकालको अनुभव सुनाउँदै भने, 'विमानस्थलमा घरिघरि बत्ती जानुको कारण यही हो।' व्यस्त समयमा बत्ती गए एमआरपीसमेत जाँच्न समस्या हुने उनले बताए।
सिआइबीको अनुसन्धानबाट राहदानी दुरुपयोगका केही 'आश्चर्यलाग्दा' घटना पनि सार्वजनिक भएका छन्।
विमानस्थलको अध्यागमन काउन्टरसम्म सक्कली राहदानीवाहक नै पुगेर कागजपत्र जाँच गराएको र पछि अर्कै व्यक्ति उडेको फेला परेको स्रोतले बतायो। 'यसले विमानस्थलमा मानव तस्कर गिरोहको चलखेल पुष्टि गर्छ,' सिआइबी स्रोतले भन्यो।
विभागका महानिर्देशक जन्मजय रेग्मी राहदानी दुरुपयोग गर्ने 'गिरोहको ठूलो नेटवर्क भएको' स्वीकार गर्छन्।
'नयाँ प्रविधि राख्न सकेका छैनौं। नयाँ प्रविधि जडान गर्न सके राहदानी दुरुपयोगमा संलग्नको पहिचान गर्न सहज हुन्थ्यो,' उनले भने।
हस्तलिखित राहदनी दुरुपयोग रोक्न अध्यागमनका अर्का पूर्वमहानिर्देशक नारायणप्रसाद सञ्जेलले केही उपाय सुझाएका छन्।
उनका अनुसार सबभन्दा पहिला बोर्डिङ पास जारी गराउँदा नै राहदानी जाँच्ने व्यवस्था गर्न सकिन्छ। दोस्रो, श्रम स्टिकरमा अनिवार्य रूपले फोटो राख्नुपर्छ। सबभन्दा बढी राहदानी दुरुपयोग खाडी राष्ट्र जाने कामदारहरूमा भइरहेको अनुसन्धानले देखाएको छ। श्रम स्टिकरमा नाममात्र नभई सम्बन्धित व्यक्तिको फोटोसमेत राखे राहदानी उसैको हो कि होइन पत्ता लाग्ने उनले बताए।
'विमानस्थल अध्यागमनमा अनिवार्य रूपले हस्तलिखित राहदानी जाँच्ने मेसिन राख्नुपर्छ,' सञ्जेलले भने, 'कार्यालयमा थन्क्याएर राख्नुको कुनै औचित्य छैन।'
उनका अनुसार सबभन्दा पहिला बोर्डिङ पास जारी गराउँदा नै राहदानी जाँच्ने व्यवस्था गर्न सकिन्छ। दोस्रो, श्रम स्टिकरमा अनिवार्य रूपले फोटो राख्नुपर्छ। सबभन्दा बढी राहदानी दुरुपयोग खाडी राष्ट्र जाने कामदारहरूमा भइरहेको अनुसन्धानले देखाएको छ। श्रम स्टिकरमा नाममात्र नभई सम्बन्धित व्यक्तिको फोटोसमेत राखे राहदानी उसैको हो कि होइन पत्ता लाग्ने उनले बताए।
'विमानस्थल अध्यागमनमा अनिवार्य रूपले हस्तलिखित राहदानी जाँच्ने मेसिन राख्नुपर्छ,' सञ्जेलले भने, 'कार्यालयमा थन्क्याएर राख्नुको कुनै औचित्य छैन।'
उनका अनुसार सन् २००९ मा जर्मनको फ्रयांकफ्रट विमानस्थलमा शंका लागेर जफत गरिएका ५५ हजार हस्तलिखित राहदानीमध्ये १६ हजार पिसी गरिएको भेटिएको थियो।
