नेटवर्क मार्केटिङ व्यवसाय

Suchanasansar.com, मंगलवार, ज्येष्ड ११, २०६७ 




अमेरिकास्थित संसारकै ठूलो व्यावसायिक परामर्शदाता कम्पनी प्राइसवाटरहाउस कुपर्स तथा सिएससि एन्ड कम्पनीका प्रतिनिधि प्रतिष्ठित चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट मदनकृष्ण शर्मासँग मिलनमणि शर्माले पिरामिड ढाँचाको नेटवर्क मार्केटिङ र युनिटीका बारेमा गरेको छलफलको सार :





नेटवर्क मार्केटिङ व्यवसाय सम्बन्धमा तपाइँको धारणा के छ?



पिरामिड शैलीको व्यावसायिक ढाँचा दिगो हुँदैन। संसारभर यस्तो व्यवसाय टिकाउ हुँदैन भन्ने पुष्टी भइसकेको छ। कसैले यस्तो व्यवसाय चलाइरहेको छ भने उसको चासो अल्पकालीन लाभ (उसलाई दिगो व्यवसाय गर्नुछैन मात्रै हो वा अज्ञानतावश गरिरहेको छ (यो ढाँचाको सिमितता बारे जानकारी छैन) भन्ने बुझ्नुपर्छ। यस्तो व्यवसाय चलाउने धेरैले नगद प्रवाह र नाफालाई एउटै हो भन्ने बुझेका हुन्छन्। नाफा र नगद प्रवाह दुई अलग कुरा हुन्। नगद प्रवाह भनेको सेवा तथा वस्तु वा दुवै ग्राहकलाई उपलब्ध गराउने दायित्व पूरा गर्न संकलन गरिएको रकम हो। नाफा त्यस्तो दायित्व पुरा गरिसके पछि बचेको रकम हो। तर नेटवर्क मार्केटिङ सञ्चालकले संकलित रकमलाई नै नाफाको रुपमा व्याख्या गरेका हुन्छन्। उनीहरूले संकलित रकमका आधारमा कमिसन बाँडेका हुन्छन्। उनीहरूको सञ्जालको विभिन्न तहमा पुग्ने भएकाले यस्तो कमिसनको रकम ठूलो हुन्छ। यहि पैसालाई सञ्चालकले व्यवसाय चलाउनका लागि प्रयोग गरेका हुन्छन् र यसैबाट नाफा छुट्याइएको हुन्छ। यस्तो ढाँचामा समाजको तल्लो तहसम्म मार्केटिङगरिएको हुन्छ। उनीहरूले गर्ने बाचा र बाँड्ने कमिसनका कारण सुरुमा ग्राहक (भविष्यमा मार्केटिङ गर्ने सहायक) को संख्या उच्च दरमा बढ्छ। यसको अर्थ सुरुमा आम्दानी उच्च हुन्छ र खर्च पनि उत्तिकै। तल्लो तहमा हुने ग्राहकको संख्या माथिल्लो तहका भन्दा निकै धेरै हुन्छ। त्यसैले माथिल्लो तहकाले बढी लाभ उठाउँछन। तर व्यवसाय नै टिकाउ नहुने भएकाले वास्तविक रुपमा लाभान्वित हुने को संख्या निकै थोरै हुन्छ। तीनीहरूले रकम गुमाउने जोखिम उच्च हुन्छ।




यो व्यवसायमा माथिल्ला तहकाले राम्रो फाइदा उठाइरहेका हुन्छन् र तल्ला तहकालाई पनि त्यसै गर्न प्रोत्साहित गरिरहेका हुन्छन्। यसरी यो व्यवसायको प्रत्येक तहमा पानीको फोकाजस्तो टिकाउ नहुने अवस्था सिर्जना भएको हुन्छ। संसारभर धेरै मार्केटिङ व्यावसायिक ढाँचाहरू छन, यसमा पिरामिड शैलीको मार्केटिङको स्थान कहाँनेर छ?




पिरामिड शैलीको मार्केटिङले आफ्नो दीर्घकालीन दायित्व पुरा गर्न सक्दैन त्यसैले यो संसारमा कहीँ पनि सफल भएको छैन।




कुन अवस्थामा यो व्यवसाय टिकाउ हुनसक्छ?




सहि तरिकाले व्यवस्थापन गर्ने हो भने कम्पनीले वस्तु बिक्रीका लागि यो विधि अपनाउन सक्छन जहाँ ग्राहकप्रति उसको कुनै दीर्घकालीन दायित्व हुँदैन। यसमा ग्राहकले तुरुन्तै वस्तु प्राप्त गर्छ र कम्पनीसँग उसले यसभन्दा बढी आशा गर्दैन। यसमा व्यवसायको आकार फैलँदै जाने र प्रविधिको विकासको कारण वस्तुको मूल्य घट्दै जान्छ तर कम्पनीले पहिल्यै मूल्य तय गर्ने हुनाले फाइदा हुन्छ। यसबापत भएको फाइदा मार्केटिङको




हरेक तहमा रहेकालाई बोनस, लाभांश वा कमिसनको रुपमा बाँडन सकिन्छ। तर यो ढाँचामा पनि कम्पनीले भविष्यका लागि वा दीर्घकालीन दायित्व स्वीकार गर्‍यो भने धराशायी हुन्छ।




ग्राहकले युनिटीका एजेन्टसँग बसेर कम्पनीले आफ्नो दायित्व कसरी पुरा गर्न सक्छ, कसरी टिकाउ हुन्छ, त्यति धेरै कमिसन बाँड्ने कम्पनीले नाफा कसरी गर्छ भन्ने जस्ता सहि प्रश्न गरे भने यो व्यवसायको त्रुटी १५ मिनटमै पहिल्याउन सक्छन्। आँखा चिम्लेर नलाग्ने हो र तिनीहरूले गरेका वाचा कसरी पूरा हुन्छन् भन्ने तर्कपूर्ण हिसाबकिताब एजेन्टसँग गर्ने हो यो ढाँचाका कमजोरी तुरुन्तै थाहा हुन्छ।




तपाईँ किन यस्ता कम्पनी धराशायी हुन्छन् भन्नु हुन्छ?




युनिटी कै उदाहरण लिउँ, कम्पनीले १३ प्रतिशत भ्याट तिरेको छ। कम्पनीको कार्यालय, अस्पताल, कर्मचारी तथा नेटवर्क सञ्चालनमा खर्च हुन्छ। यसको थप ५ प्रतिशत लागत हुन्छ। यसबाहेक मार्केटिङको सबै तहमा कम्पनीले कमिसनका रुपमा रकम बाँडेको हुन्छ (कम्पनीका प्रबन्ध निर्देशकका अनुसार यो करिब २० प्रतिशत हुन्छ)। कम्पनीले ग्राहकलाई वार्षिक १० प्रतिशत प्रतिफल दिने थप वाचा गरेको छ। यसबाहेक कम्पनीले साँवा पनि फिर्ता गर्नुपर्छ। यस्तो खालको ठूलो संरचनामा चुहावट पनि उत्तिकै हुन्छ। उसले ग्राहकबाट एकपटक मात्रै रकम संकलन गर्छ तर धेरै किसिमका प्रतिफल दिने बाचा गरेको हुन्छ।




कम्पनीले ग्राहकबाट संकलन गरेको रकम जस्ताको तस्तै राख्नसके, कोषको उचित परिचालन गर्न सके र कम्तिमा पनि वार्षिक ५० प्रतिशत प्रतिफल प्राप्त हुने क्षेत्रमा लगानी गर्न सके मात्र यो व्यवसाय संभाव्य हुन्छ। तर अहिले को खुला बजार प्रतिस्पर्धामा संसारको कुनै पनि कुनाको कम्पनीलाई यस्तो उच्च लागतमा लामो समयसम्म टिकाइ राख्न सकिँदैन।




तर, युनिटीका प्रबन्ध निर्देशक विष्णु क्षेत्रीले ग्राहकबाट संकलित रकम ५ वर्षमा दोब्बर हुने र ४० वर्षमा १३ हजार रुपैयाँबाट २ करोड रुपैयाँ कमाउन सकिने दाबी गरेका छन्?




अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा स्वीकारिएको मापदण्डको प्रयोग गरेर पारदर्शी रुपमा कम्पनीको सम्पत्ति तथा दायित्वको गणना नहुँदासम्म म यो कुरालाई पत्याउँदिन।




हरेक ६ महिनामा मूल्य दोब्बर हुने घरजग्गामा लगानी गरिएको भए पनि कम्पनी टिक्दैन?




त्यो अवस्थामा मात्रै टिक्न सक्छ। तर हामीले के बिर्सनु हुदै न भने तीन वर्ष अघिसम्म जग्गाको मूल्य यसरी बढेको थिएन, आउँदा वर्षमा पनि अहिले नै जसरी मूल्य बढ्छ भन्ने निश्चित छैन।




यस्तो खालको उच्च प्रतिफल केही वर्षसम्म मात्र रहन्छ तर कम्पनीले प्रत्येक वर्ष र सँधै उच्च नाफा हुने कुरा गरिरहेको छ। यो कसरी सम्भव हुन्छ?




राष्ट्र बैँकको हस्तक्षेपपछि घरजग्गा कारोबार अहिले नै सुस्त भएको छ र मूल्य घट्ने अनुमान गरिएको छ। यस अवस्थामा कम्पनीका लागि आवश्यक उच्च नाफा कसरी प्राप्त हुन्छ?




एस्योरेन्स भने को के हो? यो इन्स्योरेन्स (बिमा) भन्दा फरक हो?




एस्योरेन्स र इन्स्योरेन्स फरक होइनन्। यो एक सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम हो, आधिकारिकनिकायबाट सर्वसाधारणले यस्तो सेवा लिन सक्छन्। यो अल्पकालीन र दीर्घकालीन दुवै हुनसक्छ। अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा केही बिमा कम्पनीले आफ्नो प्याकेज कार्यक्रमलाई एस्योरेन्सको नाम दिएका छन् भने धेरैले इन्स्योरेन्स नै भनेका छन्।




शब्द फरक भए पनि कुरा उही हो।










तर युनिटीले एस्योरेन्स र इन्स्योरेन्स फरक हो भनेको छ?




यदि कसै ले एस्योरेन्स र इन्स्योरेन्स फरकहो भन्छ भने उसले शब्दसँग खेलिरहेको छ भन्ने बुझ्नुपर्छ। बिमा क्षेत्रका जो सुकैसँग सोध्नुस् उसले मैले भनेकै कुरा भन्छ। शब्द फरक भए पनि अर्थ एउटै हो। संसारभर नै कम्पनीहरूले यी दुई शब्दलाई पर्यायवाचीका रुपमा प्रयोग गर्छन्।




एस्योरेन्स भनेकै इन्स्योरेन्स हो भने युनिटीलाई कसले अनुगमन गर्नुपर्छ ?




स्पष्टै छ, बिमा समितिले हेर्नुपर्छ। सम्बद्ध अधिकारीलाई सोध्नुस् यस्ता खाले कार्यक्रम बिमा समितिको अनुमति बिना कसरी चल्न सक्छन्। मलाई विश्वास छ बिमा समितिका अधिकारी यो शब्दको अर्थ बुझ्ने ज्ञान र क्षमता राख्छन्।




तर कम्पनीका मान्छे भन्छन् एस्योरेन्स भनेको बैकिङ पनि हो?




यो त मैले अहिलेसम्म सुनैकै अनौठो कुरो भयो। युनिटी इन्स्योरेन्स कम्पनी हो कि बैंक? नेपालको प्रचलित कानुन अनुसार कुनै पनि कम्पनीले दुई मध्ये एक मात्र कारोबार गर्नसक्छ।




बैँकको कम्पनी व्यवस्थापन गर्ने र सम्पत्ति,दायित्व, नाफा तथा प्रतिफल गणना गर्ने तरिका र सामाजिक सुरक्षा व्यवसाय सञ्चालन गर्ने बिमा कम्पनी, सञ्चय कोष, पेन्सन कोषहरूको तरिका फरक हुन्छ। यदि युनिटीको एस्योरेन्स भनेको बैकिङ हो भने यो कुनै पनि औपचारिक व्यवसायको दायरामा आउँदैन।




यो लगानी व्यवस्थापन व्यवसाय पनि त हुनसक्छ? सक्दैन र?




लगानी व्यवस्थापन उच्च प्रविधियुक्त व्यवसाय हो। मैले अघि नै भने सर्वसाधारणको सामाजिक सुरक्षा गर्ने संस्था (बिमा, सञ्चय कोष र पेन्सन कोष) बैँकभन्दा बढी अनुशासीत रुपमा व्यवस्थापन गरिएका र चलाइएका हुन्छन। तर युनिटीलाई कसले अनुगमन गरिरहेको छ? यसले लगानी व्यवस्थापकका रुपमा काम गर्ने अनुमति लिएको छ? छैन।




कम्पनीले ६२ देशमा सञ्जाल भएको र मलेसिया, खाडी मुलुकहरू, इजरायल र भारतलगायतका १७ देशका कार्यालयमार्फत २ लाख ५० हजार ग्राहक बनाएको बताउँदै आएको छ। अन्य देशका नागरिक पनि यसका ग्राहक छन्। यस बारेमा तपाइँ के भन्नुहुन्छ?




साँच्चै हो? मलाई पत्यार लाग्दैन। ह